جغرافیایی دره‌صوف

به روایت استاد دین محمد جاوید

وجه تسمیه دره‌صوف دانسته شد. بدنیست جغرافیای دره‌صوف را جهت شناسایی بیشتر آن منطقه بدانیم که در کدام قسمت وطن قرار دارد و تابع کدام ولایت کشور می‌باشد. «دره‌صوف حکومتیست درجه 2 که مربوط ولایت سمنگان بوده و بین خطوط 66 درجه 56 دقیقه 7 ثانیه و67درجه 36 دقیقه 2 ثانیه طول‌البلد شرقی و خط 35 درجه و22 دقیقه 31 ثانیه و 36 درجه 11 دقیقه 45 ثانیه عرض‌البلد شمالی واقع می‌باشد . این منطقه در گوشۀ جنوب غرب سمنگان قرار داشته و مساحت دره‌صوف 4456 کیلومتر مربع و ارتفاع از سطح دریا 1200 متر دارد . دره‌صوف از طرف شرق به ولسوالی «روی دو آب» هم مرز است منطقۀ بنام «چهار چشمه» دره‌صوف را از ولسوالی روی دو آب جدا می‌سازد، از طرف شمال شرق به «سمنگان» مرز طولانی دارد همین‌طور از شمال شرق به علاقه‌داری «چهار کنت» ارتباط دارد که منطقه‌ای بنام «سرخ کوچه» دره‌صوف را از آن منطقه جدا می‌سازد. از ناحیۀ شمال و شمال غرب به حکومت کشنده مرز دارد، منطقۀ بنام «یکه توت بای‌بوغه» دره‌صوف را از کشنده جدا می‌سازد. از طرف غرب به علاقه‌داریهای «آق کبروک» بلخاب و جنوب شرق به ولسوالیهای یکاولنگ، کهمرد هم مرز است. دره‌صوف از نظر جغرافیایی به عنوان تنگه و گلوگاه مهم منطقه به‌حساب می‌رود و ولایت مرکزی افغانستان را به ولایات شمالی پیوند می‌دهد و در مستحکم کردن ارتباطات جغرافیایی سیاسی، اقتصادی و نظامی این مناطق نقش اول و کلیدی دارد بلکه پشتوانه بسیار قوی برای هر یک از این دو منطقه محسوب می‌شود.

دره‌صوف یکی از ولسوالیهای بزرگ، پرجمعیت و پرنعمت ولایت سمنگان است. همین‌طور بیشترین گندم هزاره‌جات در این اواخر از دره‌صوف تأمین می‌گردید. وقتی‌که تاریخ افغانستان و حوادث دوران انقلاب را مطالعه کنیم، به روشنی در می‌یابیم که دره‌صوف از نظر موقعیت،گلوگاهی را می‌ماند که هرکسی که این منطقه را بدست داشته باشد به راحتی می‌تواند از دیگر مناطق امتیاز بگیرد. چون دره‌صوف از طرف مرکز کشور دهلیز ورودی شمال و از طرف شمال دهلیز ورودی مرکز کشور محسوب می‌گردد. مردم دره‌صوف با آن توانایی نظامی و منطقۀ سوق‌الجیشی که دارند؛ در قیام‌ها و مسائل بزرگ کشور پیشتاز بوده است.

دره‌صوف از چهار بخش تشکیل شده،دو قسمت آن از دو تگاب که در سمت جنوب شرق مرکز دره‌صوف به موازات هم واقع شده به وجود آمده است. یکی این تگاب‌ها که آبش به طرف مرکزدره‌صوف میریزد «پیشقُل» نامیده می‌شود و دیگر که آبش به بلخاب می‌ریزد اسم«پسقل» را به خود اختصاص داده است،

تگاب پسقل را دو رشته کوه شامخ و سربفلک کشیدۀ «زردتله» و «حصار» همچون نگین در برگرفته است این دورشته کوه همانند دو بازو از حول و حوش « ایبلاق» شروع می‌شود و امتداد آن آب این منطقه را تا رسیدن به دریای بلخاب همراهی می‌کند. جدا از این دو رشته کوه بزرگ، رشته کوههای دیگری با ارتفاع کمتر به طرف داخل تگاب امتداد یافته است که آن را به صورت پله پله و یاپرده‌های کوچک به وجود آورده است. هر قدر به سمت بستر آب حرکت کنیم و به عمق تگاب نزدیک شویم، تگاب را در زمستان بی‌برف و یا کم برف می‌یابیم. درحالیکه دورشته کوهی که تگاب را احاطه کرده است در نه ماه از سال پوشیده از برف است، در این میان اگر ناظری از بالای رشته کوه «زردتله» که متصل به پسقل است نظر افگند می‌بیند که ایبلاق به مانند قلب در میان تگاب دیده می‌شود و در دامنه‌های رشته کوه «زردتله» «رم» و در طرف مقابل و در دامنه‌ی کوههای سرسبز «حصار» گردنه واقع شده است و در رأس این تگاب که رفته رفته دو رشته کوه بزرگ به زوال و نیستی میرود رشته کوه‌های دیگری با قد و قوارۀ کوچک‌تری سر در می‌آورد که 3 قریه «سرخ ده» «زهرا» و «بلوچ» را در بر می‌گیرد این قسمت از تگاب به صورت کله‌ای است که به طرف « پسقل» خم شده باشد و پیشانی را روی تکاب پسقل گذاشته باشد

در منطقه‌ی سرخ ده چشمه‌های زلال و گوارا از «شکاف» های سنگ می‌جوشد و منطقه را سرسبز و دیدنی نموده است. هرچند بخاطر سنگلاخ بودن و هوای سرد این منطقه از آب‌های آن برای کشاورزی استفادۀ چندان نشده و پس از مشروب کردن اهالی از میان سنگها و تنگه‌ها و دره‌های تنگ و باریک عبور کرده و از تنگۀ دهلیز مانندی که متمایل به راست است وارد ایبلاق می‌گردد در آنجا به خاطر مساعد بودن هوا و زمین‌های مطلوب، سبزی‌کاری و درخت‌کاری هرچند اندک را به وجود می‌آورد و پس از آن با جهش‌های تند و گذرا از مسیر نسبتاً دور و درازی سنگ‌های صاف و صیقلی منطقه را زیر پا گذاشته ایبلاق را غرش کنان ترک می‌کند و از محل خروج، تا آبادی بعد که «بونی» خوانده می‌شود بخاطر ناهموار بودن مسیر، جریان دریا آبشارهای خشن و تماشایی را به وجود می‌آورد. با تلفیق غرش دریا و پژواک حاصل از کوههای اطراف شور هیجان به انسان دست می‌دهد دریا همچنان زلال نقره فام بطور مارپیچ به جریان خویش ادامه می‌دهد و مسیرش را سرسبز نموده با هیکل بسی تنومند منطقه را وداع کرده به دریا ی بلخاب می‌ریزد. این قسمت از دره‌صوف از قریه‌های ذیر تشکیل گردیده است. سرخده، این قریه بزرگ، دره‌صوف را به تل‌عاشقان و تگاب تخت بلخاب متصل میسازد. زهرا، بلوچ،　اویبلاق،　آب لوخک،　گردنه. از قریه‌های کوچکتر زیر تشکیل می‌گردد؛ سری شلو، شاوان، سری‌چپل، قشلاق میانه، قشلاق بالا، روم و چهار مغزک.

تگاب دیگر که آبش مرکز دره‌صوف را مشروب کرده به دریای شولگره می‌ریزد نام «پیشقل» را به خود اختصاص داده و یکی از قریه‌های« پیشقل» که شولونک است دره‌صوف را به کلورز بلخاب وصل می‌کند و قریۀ دیگرش که بنام «زردسنگ» است دره‌صوف را به قریه‌های پودینه‌تو و هزار چشمه یکا ولنگ متصل می‌گرداند. و دریای دره‌صوف از کوهپایه‌های همین منطقه سرچشمه گرفته و سلسله کوه از شرق دریا و غرب دریا با یک فاصلۀ نسبتاً زیادتر نظاره‌گر جریان آب است. در وسط این دو رشته کوه تکاب به وجود آمده که آبادی زیاد را به خود جا داده است از آن جمله: شولونک، زرد سنگ، کهنه قلعه، گوردره، ماهی خانه، نوقلعه، دوآبی کوته، آهنگران، خوال، چهار ده. قریه‌هایی که چهارده و یا چهار دره را تشکیل می‌دهد بدین قرار است، مسجدک، سفید خاک، ده محمد بیک، سربوم بالا، سربوم پائین، یو چرگان، شیره است که رشته کوههای اطرافشان کم کم خود را در آخر چهارده نزدیک نموده گلوگاه و درۀ تره‌بلاق را به وجود آورده است. بعد ازتنگۀ تره‌بلاق مانند اینکه کوهها باهم وداع می‌کنند. ازهم فاصله گرفته به طرف شمال و مرکز دره‌صوف به پیشروی‌شان ادامه می‌دهد.

پای درۀ تره‌بلاق منطقه‌ای بنام « لیله» به طرف غرب تگاب جدا شده به قدرت خداوند در این منطقه بالای تپۀ‌ای، منظرۀ زیبای از آب ایستاده که ( قره نور) نام دارد ظرف لبریز از آب زلال را ماند؛ خودنمایی می‌کند و این آب ذخیره تقریباً یک کیلومتر مربع را دربر می‌گیرد.در فصول سال پرندگان زیبای آبی را میزبانی نموده وآب زیاد از آن « نور» جدا می‌گردد منطقۀ «لیله» را سیراب نموده به دهانه رشک به دریای اصلی دره‌صوف ملحق می‌شود. موجودیت کوههای کرکسی از طرف غرب به امتداد شمال به طرف کوههای اییلاق، حسنی و باریکه از کوههای کنتل از طرف شرق به امتداد شمال تگاب‌های سرسبز رشک، بینی منگ، صد مرده،کمج، قوبی، دهنه ناور، زیر شهر، دهن کاردو و گوساله خانه را در وسط شان به وجود آورده است. از کشیدگی بدنه‌های کوه حسنی از طرف غربی و نوک کوه کنتل از طرف جنوب و شاخۀ از کوه منده از طرف شرق دست به دست هم داده منطقۀ تور: معدن، سرباغ، جوی لطیف، گاو مرگی، مرک، گم چشمه، زیر سنگ، پشت سنگ، سر تور، جوی زاغ، بیخ سنگ، تگاب حسنی، برنگر و حسنی برج را تشکیل داده است. «کوه منده» در جنوب مرکز دره‌صوف جا خوش کرده است و همانند تنۀ درخت قطع شده خودنمایی می‌کند شاخۀ این درخت قطع شده به صورت تپه، تپه طرف شمال که مرکز دره‌صوف است افتاده و امتداد یافته از طرف شرق رفته یک طرف درۀ حسنی را به وجود آورده از طرف غرب رفته یک طرف درۀ شیخه «بازرگو» را به وجود آورده است و در وسط این دو شاخۀ کوه تپۀ ایتمک قرار گرفته است یک دسته از مردم هزاره در سراشیب همین نقطه درقریه‌های مختلف ایتمک، برجگی، جرغی، نوالی، پتوک، حسنی کهنه و قره‌ایی زندگی می‌کنند. طرف غرب شاخهای کوه منده تگاب: زیرگی سرولنگ، بازار دره‌صوف تنگی یعقوب، دهی، چوبکی تا گذر گاه « چپچل» کشیده شده است این منطقه از قریه‌های کوچک‌تری متشکل است. لیجک، قشلاق میانه، چپچل، دهنه تلخ دهی، قشلاق عزیز، قریه تنگی یعقوب، تحت جوی، دهن چهار توت، مرکز قلعه، دهنه کشکک، تاقچی خانه، سرولنگ میانه، قریه نوروز خان، جمبوغه سرولنگ، قریه نانوایا، قریه پای حیدر کوتل، خوال چهار مغز، قشلاق پای کوتل میر حسین، قریه دهن شوراب، پای کوتل، دهن جنگل قل بخش سرولنگ، زیرکی؛ این منطقه مر کب است از قشلاق، سلاما، سفید قلا، جیم قلا، قشلاق حسین علی خو جیین، منطقه شوراب، سر شوراب، قریه ریگگ چشمه، قریه علی محمد، سه خان چشمه، قریه سر کوتل، گلگ مرده

غرب در یا از تپه‌ها و تگابهای کوچک به وجود آمده است که بسیاری از مردم دره‌صوف درآنجا زندکی می‌کنند تعداد از قریه‌های پراکنده و خرد و بزرگ دیگر که در این منطقه‌ی غربی دره‌صوف واقع است: قر یه‌های، ارغاوک، گل دره، گوله، علیمیران، قره جنگل، غاشو، پشت سبز.

طرف شرق شاخهای کوه مند تگاب شیخه، نوامد، چهاراولیا و تاقچی خشک دره واقع شده و این قریه‌ها در شیخه می‌باشد: سینجیتا، سیاه‌گک، بند یک ارچه، تگاب، ارغیتو، سرآسیا، چوقوی بید، گزمک، ابغگو، بایا، جنگو، میرو، زیشادی، داننو، قرم قول، دروازه، داود، خاکباد، شاه‌کول، ریکبو لاغ، شباشک، الملی، نوامد شامل این قریه‌ها می‌گردد: سرخ شهر، گورک کشته، نوروزا، بیگها، جکرا، کته قشلاق، سرخ قودوق، اجریم، قرغنه، قودوق محمد نظر، خوجه بلند، ددگا، بغک، جرس، تیوتاش، آهنگران، زیدوری در بعضی جاها شاخهای کوه منده، ظهورش کم تر و در بعضی جاها بیشتر دو تگاب را از هم جدا کرده است پوزه‌های کوه و تپه‌های باریک از وسط این دو تگاب تور کشیده شده است که انسان خیال می‌کند مار تنومندی به صورت ذکزال خوابیده است و یا پست و بلندی این تپه ها قطار شتر را ماند که در وسط این دو تگاب ایستاده باشد و داخل این تگابها، چندین تگاب کوچکتر و دره‌های فرعی وجود دارد که در هر طرف آن تگابهای کشیده شده است و چراگاههای وسیع را به وجود آورده و همان طور که گفته شد خیلی از مردم دره‌صوف در همین مناطق زندگی می‌کنند.

منطقۀ دیگر دره‌صوف در شمال این دو تگاب واقع شده است و این منطقه زمین‌های هموار، مسطح، وسیع و حاصلخیز دارد و «درۀ سرخ کوه چه» به صورت کمربند، امنیتی و حصار طبیعی از پشت این منطقه کشیده شده و مرز طبیعی بین دره‌صوف و چهار کنت به وجود آورده است و این قریه‌ها در این منطقه می‌باشند: سرتیب، پیطوه، دیخواب، چهار سو، خاره سنگ، گوزر، لبابی، گلوان سای، بوبکی، زیرکی، دیکندی، جمالک این منطقه آبی که از زمین به صورت چشمه سار بجوشد ندارد مردم زحمت‌کش این منطقه آب باران، آب برف را در فصل زمستان و بهار درگودال‌های بزرگ که اسم محل آن «کول» «برمه» و «نور» است برای حیوانات‌شان جمع نموده در فصل‌های دیگر سال از آن استفاده می‌کنند و برای آب خوردن قلب سنگ‌های سخت را همانند اتاقهای مسکونی می‌شکافند که نام محل آن را «کنده» می‌گویند، آبهای باران را آنجا جمع نموده در تمام فصول سال و اخصاً در تابستان، سرد و زلال استفاده می‌کنند.

• دره صوف سر زمین آزادگان
• دره صوف در گذر تاریخ- سیرعلمی،هنری،اقتصادی ،سیاسی

• بنیاداندیشه
• خاطرات جالب وشیرین وخواندنی
• آزادگان
• نسیم سحر
• مؤسسة فرهنگي امام صادق(ع)
• دره صوف من
• جامعه امام صادق کویته
• پژوهکده باقرالعلوم
• شباهنگ
• در رثایی رهبر شهید بابا مزاری
• غرجستان
• خاطرات زینب مزاری
• جاغوری زییا
• کویته - پاکستان
• طلوع
• آوا
• خبرگزاری جمهوری
• عرفان
• پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری
• قالب بلاگفا
• نمايش تمام پیوندها

• دانشنامه هزاره
• بابه بهسود
• افق اندیشه
• تاریخ وفرهنگ
• هزاره انترنشنال
• پارسی بان
• آیت الله فیاض
• آیت الله فاضل بهسودی
• حوزه دین
• آیت الله موحدی نجفی
• آیت الله بهسودی
• نشرمجلات
• افغانستان انترنشنال
• بی بی سی
• شبکه خبر افغانستان
• شفقنا
• افغانستان
• `پایگاه اطلاع رسانی،آیت الله یزدی
• جامعه امامیه هرات
• مدرسه فقاهت
• سایت پشی
• خزب عدالت وآزدای
• کانال دره صوف زیبا من
• قالب وبلاگ

• ابزارهای وبلاگ
• کرم مکس من
•