دره صوف در صد سال اخیر

مهمترین رویداد صد سال اخیر، دره صوف(دره یوسف) و بلخ از دوره استقلال کشور از بریتانیا در 18اگست 1298ه.ش1919م در زمان شاه امان الله خان 1919-1929م و اشغال کشور بخارا توسط شوروی بود، دولت افغانستان برای حمایت از چریکهای آسیای مرکزی که در برابر روسها می­جنگید،غلام نبی خان چرخی را به عنوان رئیس تنظمیه در بلخ فرستاد وشاه امان الله خان در بهار سال(1304ه.ش 1925م) ضمن باز دید از ولایت های مهم شمال کشور به بلخ سفر نمود. نائب الحکومه (والی) بلخ در زمان شاه امان الله خان عبدالعزیز خان بود، علاقه دار دره صوف برادر زاده اش عبدالعظیم خان بود؛ میانه خوبی با معارف نداشت[1].

در زمان پادشاهی امیر حبیب الله خان کلکانی(بچه سقو)،(1308ه.ش،در2جنوری1929-15 اکتبر1929م) به گفته­ ی محمد صدیق فرهنگ اوضاع در بلخ و شمال کشور آشفته و نا بسامان بود، هیئت از جانب امیر حبیب الله خان کلکانی به رهبری میرزا محمد قاسم خان در بلخ فرستاده شد، عبدالرحیم خان کوهستانی نائب الحکومه بلخ گردید. و علاقه دار دره صوف میرزا محمد یوسف خان برادر زاده­اش شد. در همان سال روان غلام نبی بیگ فرقه مشیر دره صوفی لشکری بیشتر از (4000) نفری را ترتیب داد از دو قسمت بلخاب ودره صوف به مقصد تصرف شهر مزار شریف حرکت نمود، بلخ خلم و آیبک تصرف کرد. به سمت بغلان قصد تصرف شهر قندوز، تخار، بدخشان و مأورای کوکچه لشکر حرکت کرد، در دشت رباتک اتراق و خیمه بر پا نمود، از حاکمان حوزه شرق بیعت خواست[2].

در دوره پادشاهی محمدنادر خان در (16 اکتبر1929-8 نوامبر1933م) در شمال کشور جنگ رخ داد عامل آن مهاجران آمو علیه دولت شوروی بود. و نیرو های تا 40 میل به شمال کشور پیش آمده بود و رهبری قیام مهاجران به رهبری ابراهیم بیگ قرلق بود، به شکل بی رحمانه توسط سپاه نادر خانی به سر پرستی شاه محمود خان برادر نادر خان، لشکر وی در موقع گذشتن از رود جیحون آمو در بین لجن زار ها غرق شدند، رئیس تنظمیه بلخ میرزا محمد و حاکم بلخ یعقوب خان بود و ابراهیم بیگ را به مذاکره کشاند نتیجه نگرفت. وعلاقه دار دره صوف پسر کاکایش هاشم خان نبیل بود میانه خوبی با معارف نداشت از خود بیکانگی نشان می­داد، شاه محمود برادر نادر شاه (1309ه.ش،از دسامبر1930 تا اگست1931م) به مدت هشت ماه در ترکستان زمین و قطغن بحیث سپه سالار باقی ماند و ناراضیان را به شدت سرکوب می­کردند، زندان های مخوف را ترتیب دادند[3].

در زمان پادشاهی محمد ظاهر شاه(1312ش8 نوامبر1933- 17 جولای1973م) وزیر گل محمد خان مهمند وزیر داخله از همان آغاز تا سال 1945م وزیر دولت شد بحیث رئیس تنظمی2ه­ی ولایت های شمالی در بلخ مستقر گردید، از بدخشان الی فاریاب در ملک ترکستان زمین فرمان روایی می­کرد، وزیر خود مختار بود، خیلی از محلات وجاهای تاریخی وشهرها را تخریب و تغییر نام دادند[4].

در آن زمان وندی نائب الحکومه بلخ گل احمد خان غزنوی، الله داد خان اعتمادی، سردار محمد خان، کریم خان، سید عبدالله خان، غلام رسول پرماچ و... بود، علاقه داران دره صوف عزیز احمدخان، عبدالعزیز خان، محمدناصر خان برادران وبرادرزاده های غلام رسول خان پرماچ،سیدعبدالله خان، عبدالحمید نائل[5]بود، در آن زمان طولانی متذکره تا سال 1340ه.ش، علاقه داران با معارف کم مهر بودند.

دره صوف تا سال 1343ه.ش1964م جز ولایت بلخ بود، پس از آن به سمنگان (سمنجان) پیوست نقشه های جدیدی؛ ومظاهر زندگی معاصر پیشرفته به تناسب وضعیت مرکز دره صوف اندک تغییر یافت، به بازار قلا (قلعه) یاد می­شدند[6].

در دوره­ای ریاست جمهوری محمد داود خان در سال (1352ه.ش17جولای1973م) محمد عالم خان والی سمنگان گردید وعلاقه دار دره صوف هاشم خان دقیق از کوهدامن بود[7].

در دوره حاکمیت حزب دیموکراتیگ خلف افغانستان نور محمد ترکی در(1357ه.ش 1978م) والی سمنگان فدامحمد بهزاد وعلاقه دار دره صوف عبدالرحیم حیران بود[8]، اولین جرقه­ی زنگ انقلاب آزادی بخش مردم، از دره صوف به صدا در آمدند علیه اشغالگران روسها بود، بعد از1357ه.ش سر زمین دره صوف شاهد در گیری و نبردهای خونین بود، معارف کاملاً در حال رکود قرار گرفت، دره صوف توسط احزاب های سیاسی اداره می­شد عبارت اند: سازمان نصر،سازمان فدایان، حرکت، حزب، پاسدار، شورا، نهضت ومستضعفین بودند[9].

در دوره امارت طالبان در11حوت (1377ه.ش8 اگست1198م) صفحات شمال کشور در گیر نبرد های سخت خونین بین طالبان وجبهه اتحاد شمال برای نجات افغانستان قرار داشت، والی سمنگان مولوی اختر محمد مطیع وعبدالمنان نیازی قوماندان زبده طالبان در شمال کشور و ولسوال دره صوف فضل ربیع از پشتون های میدان وردک بود، در همان سال جاری سردار محمد حسین جهانی با قشون سبز جرار، از بلخاب به سمت دره صوف حرکت کرد ابتدا جنگ سخت پیش آمد و مرکز دره صوف از وجود طالبان پاکسازی شد وهمین ولسوال پشتون تبار در اسارت مجاهدین در آمد، طالبان بار دیگر نیروهای خود را سرو سامان دادند از سمنگان به فرماندهی والی سمنگان به کمیت4500 نفری مسلح باتجهیزات مدرن روز به سمت دره صوف حرکت، ابتدا مناطق سوق الجیشی واستراتژیک سفید کوتل و گلمسای را به کنترول خود در آوردند، سپس مردم دره صوف را از زمین و هوا به شدت مورد حمله قرار می­دادند، چندین بار مرکز دره صوف را تصرف نموده تمام دال درخت خانه وکاشانه مردم را غارت و آتش زدند پس از آن بازار قلا(قلعه) به بازار سوخته معروف شد[10].

در دوره ریاست جمهوری حامد کرزی در (1380ه.ش2001م) والی سمنگان احمد خان سمنگانی و ولسوالان دره صوف احمد علی شاه تمسکی و حاج عبدالوهاب واثق بود، معارف دره صوف به همت خود مردم رنگ بوی تازه پیدا گردند مکاتب، مدارس و لیسه ها از نو تأسیس شدند فرزندان مردم سیل آسا در مکاتب و لیسه ها هجوم می­بردند.

در دوره ریاست جمهوری اشرف غنی احمدزی در سال(1393ه.ش-2014م)والیان سمنگان عبدالحق شفق سرپلی، عبدالرحمان بکتاش بود و ولسوالان دره صوف احمد علی حسنی و ملا سلطان سلطانی بود معارف دره صوف به همت والای خود مردم در اوج شگوفای قرار داشت.

در دوره­ای مجدد حاکمیت گروه جهل طالبان در سال(1400ه.ش2021م) والی سمنگان مولوی عبدالرحمان قندوزی و ولسوال دره صوف محمد نسیم خیبر بود، مردم در اوج سر در گمی یاس ونا امیدی، فرار مغز های متفکران از دره صوف وکشور، معارف در کلی کشور مخصوصاً در حال نیمه جان قرار داشت و دختران کاملاً از مکتب منع شده بودند[11].

ملتهای ضعیف، همیشه تحت ستم و مورد نامهربانی و برخورد زشت عناصر ظالم و مفسد دولتهای غیر دموکراتیک، قرار می­گیرند. این گونه نامهربانی ها، سبب برخورد و اصطکاک دائمی بین مردم، قشر جوان و تحصیل کرده، با دولت می­گردد، که متأسفانه همیشه پیامد های خوب و مطلوب را در پی ندارند. تاریخ هر ملت، شاهد این مدعاست، زیرا وقتی تاریخ ملتها را ورق می­زنیم، در هیچ گوشه­ای از جهان، پیدا نمی­توانیم، که تعصب کور و جاهلانه، باعث پیشرفت و ترقی ملتها شده باشند ومردم را از معارف بدور نگه ندارند، همیشه افزون طلبی وخود خواهی ها و خود محوریها، باعث جنجال و عقب گردی ملتها گردیده اند.

کشور ما در طول تاریخ، دچار جنجال و مصیبتهای تعصب و آپارتاید نژادی، مذهبی و قبیلوی بوده است، و متأسفانه! امروز هم ما از این هیولا، در امان نیستیم؛ این مصیبت عظیم، چنان در رگ، پوست و خون مردم ما، ریشه دوانده که هیچ باورمند نیستیم که بگویم، این کشور، رو به سمت ترقی و تکامل برود.

دره صوف که یکی از بزرگترین ساحات جغرافیایی شمال کشور است، در طول صد سال اخیر، مخصوصاً بعد از حادثه اسفبار عبدالرحمانی وحکومت های قبیلوی آل یحیی، مردم ما در تنگنایی عقیدتی و فرهنگی قرار داده بوده و برای همیشه دچارجنجالها، زورگویی ها، اختلافها، تفرقه افگنی ها و عملکرد های زشت نیروهای دولت حاکم، بوده است.

تاریخ ملت ها، گواه بر زندگی گذشتة پدرانشان است، که در مسیر زندگی، چه تحولاتی را پشت سرگذاشته اند و چه حوادثی در طول تاریخ شان، اتفاق افتاده است. مردم با عزت و با غرور دره صوف، که از سالیان متمادی، در این سرزمین، مسکن گزین شده اند، تاریخ پر پیچ و خم زیادی دارند، که ضرورت به مطالعه و کنکاش نسل های فرهنگی دره صوف را اقتضا می­نماید.

تاریخ دره صوف، تاریخ مردمی پرشور و پرغروری است، که در تمامی میادین تاریخی، همیشه سر بلند و با عزت و پیروز میدان بوده اند؛ دره صوف مرکز علوم دینی، مرکز سیاست، درایت حکومت داری و مرکز تنشهای دولت با مردم بوده است؛ در طول صد سال اخیر، دولت های وقت، برای همیشه، تلاش کرده اند، که صدای مردم ما را خاموش نگه دارند؛ اما موفق نشده اند؛ مردم دره صوف، در جایگاه بلندتر و بالاتر از موقف دولت های ظالم وقت، قرار داشته اند. از این لحاظ می­توانیم، دره صوف در صد سال اخیر را، مورد بررسی و موشکافی قرار دهیم، که علماء و تعدادی از سر شناسان دره صوف، در صد سال اخیر، در چه موقعیتی قرار داشته اند، بناء گزینه های ذیل را مورد کاوش قرار می­دهیم:

1. علماء، چه روزگاری را سپری نموده اند...؟
2. چرا دولت، در تعقیب علماء و بزرگان دره صوف بوده است..؟
3. چرا دولت آنها را مورد شکنجه و ظلم، قرار داده و زندانی نموده است...؟
4. چرا علماء همیشه مورد تهدید بوده اند...؟
5. چرا حکومت های جابر، همیشه از دره صوف، هراس داشتند...؟
6. چرا حکومت آل یحیی ظاهر خانی، آیت الله حاج شیخ میرزا حسین(آخوندحاجی) را برای چهارده سال، در دخمه مخوف محبس دهدادی بلخ ودهمزنگ کابل، حبس و شکنجه نمودند و تحمل پذیرش ایشان را نداشته اند، که متأسفانه با دسیسه­ی دولت وقت، ایشان به شهادت رسید.!

وقت آهسته آهسته، آتش فتنه­ای امیر عبدالرحمانی، رو به خاموشی می­گراید، باز هم جویبار علم و فقاهت، از دره صوف، از دل سنگ ریزه ها و خاکسترهای بر جامانده از سپاهیان جهل و جنون، دوباره جوانه زده و راه رشد و تکامل خویش را می­پیمایند.

پس از خرابی هزاره­جات، در عصر عبدالرحمان جابر، برای اولین بار در سطح هزارستان، مردم دره صوف، شاهد حضور ستاره های علم و معرفت بودند. در این زمان، آیت الله حاج شیخ میرزا حسین، معروف به (آخوند حاجی) کمر همت می­بندد، پرچم و رایت آزادی را، بر قله های خسته­ی هزارستان، بلند کرد و آوای تأسیس یک باب مدرسه دینی را سرداد، خوش بختانه، هماهنگ با این صدای پرغرور، ملا غلام علی کربلایی، غلام نبی بیک فرقه مشر، این صدا را به فال نیک گرفته، قدم پیش گزاشته، زمین مدرسه سرولنگ را، وقف می­نماید، و با کمک و همکاری مردم دره صوف، ساختمان مدرسه دینی اعمار می­گردد. مردم تشنه علم و معرفت، چنان با شور و شوق، به پای درس آخوند حاجی، زانوی ادب خم می­کنند که در آن عصر خفقان، سیه روزی هزارستان، بیش از سه صد نفر طلاب دینی، در آن مدرسه، مشغول فراگیری علوم دینی، در یک وقت می­شوند. بعد از آن، کم کم، در سراسر هزارستان، مدارس دینی، از دل خانه ها سر در می­آورد، به مرکزیت مدارس دینی رسمی، کشانده می­شود و ستارگان پر فروغی را تقدیم جامعه غفلت زده ما، می­نمایند... ادامه دارد..../// محمدنایب علی توسلی، دره صوفی

منابع:

[1] افغانستان در پنچ قرن اخیر صص 520،527،528

[2] سالنامه نادر شاهی،سال1309ه.ش

[3] افغانستان در پنچ قرن اخیر، ص،608،607

[4] یادی از خراسان قدیم، صص225-228

[5] تاریخ ادبیات بلخ/ از کهنترین روزگاران تا اوایل سدة بیست و یکم ص378،388،389 صالح محمدخلیق، کابل1387ه.ش

[6] دره صوف در گذر بحران تاریخ ج1 ص23محمد نایب علی توسلی، عبدالمؤمن طلوع مزار شریف سال1399ه.ش

[7] توسلی، محمدنایب علی وئبلاگ، دمی با تاریخ، برخی از نبشته های محمد نایب علی توسلی،دره صوفی.

[8] دره صوف در گذر بحران تاریخ ج1 ص97،98 محمد نایب علی توسلی، عبدالمؤمن طلوع مزار شریف سال1399ه.ش

[9] هفته نامه وحدت شماره45صص1371:19،23ه.ش

[10] توسلی، محمدنایب علی وئبلاگ، دمی با تاریخ، برخی از نبشته های محمد نایب علی توسلی،دره صوفی.

[11] توسلی، محمدنایب« دره صوف ستیغ حماسه ها»ج2ص1395،56ه.ش، اتنشارات انستیتوت تعلیمی کابل.

پانویس:

[1] افغانستان در پنچ قرن اخیر صص 520،527،528

[2] سالنامه نادر شاهی،سال1309ه.ش

[3] افغانستان در پنچ قرن اخیر، ص،608،607

[4] یادی از خراسان قدیم، صص225-228

[5] تاریخ ادبیات بلخ/ از کهنترین روزگاران تا اوایل سدة بیست و یکم ص378،388،389 صالح محمدخلیق، کابل1387ه.ش

[6] دره صوف در گذر بحران تاریخ ج1 ص23محمد نایب علی توسلی، عبدالمؤمن طلوع مزار شریف سال1399ه.ش

[7] توسلی، محمدنایب علی وئبلاگ، دمی با تاریخ، برخی از نبشته های محمد نایب علی توسلی،دره صوفی.

[8] دره صوف در گذر بحران تاریخ ج1 ص97،98 محمد نایب علی توسلی، عبدالمؤمن طلوع مزار شریف سال1399ه.ش

[9] هفته نامه وحدت شماره45صص1371:19،23ه.ش

[10] توسلی، محمدنایب علی وئبلاگ، دمی با تاریخ، برخی از نبشته های محمد نایب علی توسلی،دره صوفی.

[11] توسلی، محمدنایب« دره صوف ستیغ حماسه ها»ج2ص1395،56ه.ش، اتنشارات انستیتوت تعلیمی کابل.

• دره صوف سر زمین آزادگان
• دره صوف در گذر تاریخ- سیرعلمی،هنری،اقتصادی ،سیاسی

• بنیاداندیشه
• خاطرات جالب وشیرین وخواندنی
• آزادگان
• نسیم سحر
• مؤسسة فرهنگي امام صادق(ع)
• دره صوف من
• جامعه امام صادق کویته
• پژوهکده باقرالعلوم
• شباهنگ
• در رثایی رهبر شهید بابا مزاری
• غرجستان
• خاطرات زینب مزاری
• جاغوری زییا
• کویته - پاکستان
• طلوع
• آوا
• خبرگزاری جمهوری
• عرفان
• پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری
• قالب بلاگفا
• نمايش تمام پیوندها

• دانشنامه هزاره
• بابه بهسود
• افق اندیشه
• تاریخ وفرهنگ
• هزاره انترنشنال
• پارسی بان
• آیت الله فیاض
• آیت الله فاضل بهسودی
• حوزه دین
• آیت الله موحدی نجفی
• آیت الله بهسودی
• نشرمجلات
• افغانستان انترنشنال
• بی بی سی
• شبکه خبر افغانستان
• شفقنا
• افغانستان
• `پایگاه اطلاع رسانی،آیت الله یزدی
• جامعه امامیه هرات
• مدرسه فقاهت
• سایت پشی
• خزب عدالت وآزدای
• کانال دره صوف زیبا من
• قالب وبلاگ

• ابزارهای وبلاگ
• کرم مکس من
•